Med ferske auge 

Korleis er det å oppleve norsk natur for første gong? Vi tok følgje med asylsøkjarar i Harstad, i bratte motbakkar og eit nordnorsk tåkelandskap.

Publisert i Turistforeningens årbok for 2016 (foto: Silje Pileberg)

To brune auge kikar inn mellom busseta på rada framfor meg: eit lurt, livleg blikk, krusete hår temma i småfletter og ein munn som formar seg til eit stort smil. Sabrina, fire år, skal på skogstur.

Bussen som køyrer ut frå Harstad mottak denne augustdagen er full av språk, smil og barnerop. Her er det menneske frå Iran, Syria, Etiopia, Kasakhstan. Det glimtar i spente barneauge, og kven veit kva som skjer i hovuda til dei vaksne. Den korte samtalen eg hadde med ein pappa før bussen kom, fortel sitt. Sju år i Noreg, to norskfødde born, avslag på opphaldsløyve.

Like framfor meg sit ei mamma som nettopp dytta dei to borna sine inn på eitt sete, før ho trekte eit felles setebelte over begge to. Kvinna, Kidst Ermias, tar med borna på alt som skjer, har eg fått vite. I dag er det skogstur, i regi av Barnas Turlag i Harstad.

Fireåringen Sabrina er ikkje den som klagar, sjølv om det stort sett går oppover.

For mange nordmenn er sitteplatene og kvikklunsjen ein så openberr del av livet at vi knapt ofrar det eksotiske ved det ein tanke. Men slik er det ikkje for alle. Eg spør Kidst forsiktig om ho brukte å gå på tur i heimlandet Etiopia.

– Eller trene, skundar eg meg for å leggje til, som for å auke sjansen for eit ja.

– Aldri, smiler ho.

Første gongen ho tok del i det norske friluftslivet, var ho på Borkenes mottak i Troms, nokre mil unna Harstad. Dei gjekk på tur, tente bål og spidda pølser. Det var så … annleis, fortel ho. Ho likte det.

Seks år etter har ho vore med på fleire turar. Denne dagen skal ho vandre oppover ein traktorveg mot fjellet Hinnstein, med Sabrina i den eine handa og den snart tre år gamle veslebroren, Elerone, i den andre. Men Sabrina er ei tillitsfull jente. «Æ vil gå sammen med deg,» seier ho til meg, og ei lita barnehand smett opp i mi. Så begynner vi å gå.

Det var frivillige i Barnas Turlag i Harstad som i 2015 tok initiativet til å invitere med byens flyktningar på tur. Flyktningkrisa prega alle media. Det året skulle over 30.000 søkje asyl i Noreg, tre gonger så mange som året før. Gunn Elin Fedreheim, ein av initiativtakarane, fortel at dei ønska å vere med å skape integrering.

På tur i tåkelandskapet.

– Vi ville ikkje arrangere eigne turar for asylsøkjarar. Vi ville ta dei med på turane som vi uansett skulle arrangere, slik at dei kunne få bli kjende med folk i Harstad, fortel ho.

Med støtte frå UDI, Forum for natur og friluftsliv og Troms fylkeskommune kunne dei setje opp eit busstilbod, og då var det gjort. Harstad-naturen var ikkje lenger berre for nordmenn, men også for alle dei som ønska å bli det.

Goretexen og fjellskoa er i mindretal denne augustdagen. I staden travar joggesko og fritidssko oppover traktorvegen, og dongeribukser, dunjakker, skaut, vesker og plastposar. Ein yngre mann dyttar på ei barnevogn med to ungar oppi, han skulle fått ein medalje, tenkjer eg. Det same skulle Kidst Ermias. Ho har ei stor, brun veske over skuldra, tidvis ein unge i kvar hand, og då alle i turlaget vart bedne om å ta med kvar sin vedkubbe, tok Kidst tre. To ber ho sjølv, éin ber Sabrina.

Ein kjeks kjem godt med i motbakkane. Frå venstre Helene Lund Engebø, Sabrina, Kidst Ermias, Laura Kusainova og Elerone.

Vi går oppover, og oppover. Ungane viser eit nesten unorsk energinivå og ein klagefrekvens langt under snittet. Sabrina hoppar og seier «hopp». Veslebroren seier også «hopp». «Du hoppar ikkje som meg, høgt og høgt og høgt,» seier Sabrina nådelaust, på klingande nordnorsk. Elerone prøver seg med eit lite byks – stort nok for ein treåring å vere, tenkjer eg.

– Eg liker dette så godt, seier Kidst.

– Til vanleg er eg mykje heime. Når eg kjem meg ut på tur, slappar eg av. Det er som om hovudet mitt klarnar opp. Eg kjenner det med det same vi begynner å gå.

Ho smiler. Det gjer ho ofte. Eg høyrer henne ikkje klage, ser henne ikkje sukke, i staden går ho jamt og trutt og smilande oppover vegen i den stadig tjukkare tåka. Viss ungane spring for langt framover, iretteset ho dei mildt og venleg.

Men Kidst si historie er alt anna enn harmonisk. Ho vart fødd i Etiopia av eritreiske foreldre, men faren vart drepen då ho var lita. Då Etiopia starta ein massedeportasjon av eritrearar i 1998, starta eit liv i frykt for Kidst og mor hennar. Eritrea er eit av verdas mest lukka og diktatoriske land.

Helene Lund Engebø gjev to år gamle Elerone ein etterlengta kvil. Denne dagen har han gått langt.

Kidst var tretten år då ho opplevde at mor hennar brått ein dag var borte. Utan å vite kva som hadde hendt, måtte ho no ta vare på seg sjølv. Ho fann arbeid som stuepike der ho vaska, laga mat og passa barn i byte for kost, losji og litt lommepengar. Ho var likevel alltid redd for å bli henta av etiopiske styresmakter, og som 24-åring flykta ho til Noreg.

På Borkenes mottak i Troms møtte Kidst sin store kjærleik. Han kom frå Burundi, eit krigsherja og svært fattig land i Aust-Afrika. Kjærleiken mellom dei gjorde to til fire, men Sabrina og Elerone vart fødde til eit liv i uvisse.

For ei natt i 2014 kom politiet brått på døra. Faren til barna skulle tvangssendast attende til Burundi. Kidst, Sabrina og Elerone skulle få bli. Den hausten orka ikkje Kidst å stelle i stand feiring av eittårsdagen til Elerone.

I dag kjenner ungane pappaen sin gjennom Skype. Dei kan snakke saman, men ikkje gje kvarandre ein klem. Hos Kidst spinn tankane ustanseleg. Ho fryktar at barna hennar skal vekse opp utan ein far, slik ho sjølv gjorde. Ho fryktar at familien skal måtte leve splitta, at mannen hennar skal miste livet i Burundi, og at også ho sjølv, Sabrina og Elerone ein dag skal bli sende ut av Noreg. Opphaldsløyvet blir gjeve berre for eitt år om gongen.

I møte med Kidst verkar mine eigne urolege tankar ørsmå og uviktige. Og kanskje er det underleg, kanskje ikkje, at Kidst opplever naturen akkurat på same måte som meg. At når ho kjem ut, fell sinnet meir til ro. At ho i staden kjenner den friske lufta, kroppen som jobbar. Og at når ho kjem heim, har ho den same, herlege kjensla av å vere sliten.

Ei hand er god å ha når ein skal øve seg på balansekunst. Sabrina instruerer Khaled Samer Alzaibak.

Elerone er sjeldan den som tilstår at han er trøytt, ifølgje mora. Men etter å ha hoppa og sprotte, traska og sprunge oppover bakkane, vil han henge på mor si. Ho løftar han opp i armane sine, framleis med den store veska over skuldra og to vedkubbar i hendene. Motvillig lar ho meg overta vedkubbane. Vesle Sabrina finn, på si side, stadig meir glede i sin. «Sjå på huset», seier ho og held han opp – og ja, med litt fantasi kan ein kanskje kalle vedkubben eit hus?

Vi er nesten framme ved gapahuken som er turmålet. To turdeltakarar har tatt ein kvil med ryggen mot kvart sitt tre, éin ligg utslått på graset. Og når vi tar fatt på siste motbakken, kjem omsider gråten frå Elerone. Han har gått så langt, så langt, og der, på eit av dei siste stega, snublar han.

Men så kjenner vi lukta frå bålet, og snart blir livet klart og lyst igjen. «Campetuuuuuur!» ropar Elerone frydefullt. For der ryk det frå grua, fleire har sete seg ned rundt dei to rasteborda, boksar med mat er sette fram, og snart blir det pølse å få.

Det Barnas Turlag har gjort i Harstad, er så enkelt at det er underleg at ikkje fleire har gjort det. Og oppmøtet fortel sitt om kor populære turane har blitt: Denne dagen er det eit tjuetal deltakarar frå asylmottaka, og eit tital nordmenn. Andre gonger har nordmennene vore i overtal, og nokre gonger har det vore halvt om halvt. Men asylsøkjarane stiller alltid. Sjølv den gongen det ikkje vart sett opp buss, fekk ein stor gjeng ordna seg transport likevel.

Medan fleire organisasjonar arrangerer turar for asylmottak, er det mindre vanleg å invitere flyktningar med på turar som blir arrangerte uansett. For Gunn Elin Fedreheim er dette vesentleg: Skal ein fremje integrering, må folk få bli kjende på tvers.

Først då kan Sabrina på fire springe nedover ein humpete skogsti medan ho held Alvilde på sju i handa. Først då kan ein lese stoltheita i to brune auge, og spenninga i to blå. For når alt kjem til alt, er vel likskapane våre større enn skilnadene? Og på turar som dette, finn vi det ut.

På turane til Barnas turlag i Harstad kan nye vennskap oppstå. Frå venstre Frøydis og Alvilde Runesdatter Ramtvedt, Sabrina, Elerone og Kidst Ermias.